Στις 29 Απριλίου 1863, γεννιέται στην Αλεξάνδρεια ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Η πόλη αυτή θα δώσει τροφή και στέγη στο έργο του μεγάλου ποιητή. Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα, στις 13 Ιουνίου 1888 (ανήμερα της γιορτής του Αγίου Αντωνίου -προστάτη της Λισαβόνας-) βλέπει το φως του ήλιου ο Φερνάντο Πεσσόα. Η γενέτειρά του η Λισαβόνα, χάρη σ'αυτόν θα μπει στην παγκόσμια λογοτεχνία και θα γίνει μια πόλη-σύμβολο.
Οι δύο ποιητές έζησαν σε τόπους διαφορετικούς για 45 χρόνια χωρίς όμως ο ένας να γνωρίσει την ύπαρξη και το έργο του άλλου. Άλλωστε όπως είναι γνωστό ο Καβάφης δε συνήθιζε να προχωρεί σε εκδόσεις των έργων του αλλά να τυπώνει μικρά φυλλάδια και να τα διανέμει σε ελάχιστα άτομα. Απ'το 1912 τυπώνει μεμονωμένα φύλλα, που τα συναπαρτίζει κάθε φορά μόνος του (μ'ένα μεταλλικό συνδετήρα) σε συλλογές. Πολλές φορές διορθώνει με το χέρι κάποιο στίχο ή ξανατυπώνει διορθωμένο το ποίημα και αντικαθιστά το παλαιότερο.Αντίστοιχα, πολύ μικρό μέρος του έργου του Πεσσόα είχε δει το φως της δημοσιότητας όσο αυτός ήταν εν ζωή.
Η εξωτερική εμφάνιση του Πεσσόα είχε πολλές ομοιότητες με εκείνη του Αλεξανδρινού: μέτριο ανάστημα, κοστούμι και γραβάτα, καπέλο και γυαλιά μυωπίας. Έπινε και κάπνιζε πολύ . Επιπλέον, η σεξουαλικότητά του θεωρείται από «λευκή» έως και με τάσεις ομοφυλοφιλίας. Βλέπει τη γυναίκα σαν κάτι άυλο, έξω απ'το χώρο των αισθήσεων και του σώματος.
Ένα ακόμη στοιχείο που συνδέει άρρηκτα τους δύο ποιητές είναι ο θάνατος, ο θάνατος της πολυμελούς οικογένειας τους. Χάνουν και οι δύο τον πατέρα τους σε πολύ μικρή ηλικία, ακολουθούν διαδοχικά τα εννιά αδέρφια του Καβάφη και τα επτά του Πεσσόα ενώ αποκορύφωμα θεωρείται ο θάνατος της λατρευτής και για τους δυο μητέρας.
Δε θα μπορούσε κανείς να μην αναφερθεί στην έννοια του κάλλους, στην αγάπη για την αλήθεια και τη μοναξιά, την απουσία του γέλιου, το ρόλο του πεπρωμένου καθώς και στο ενδιαφέρον τους για τον ελληνισμό της αρχαιότητας, θέματα και χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν κοινούς τόπους στην ποίησή τους. Ακόμη οι μάσκες και τα προσωπεία υπήρξαν κυρίαρχη τεχνική στις δημιουργίες τους. Ο Πεσσόα μάλιστα είχε δημιουργήσει 72 ετερώνυμους ή ημιετερώνυμους. Όλοι με το δικό τους ύφος, με τη δική τους βιογραφία, υπογράφουν ποιήματα, άρθρα, αποσπασματικά κείμενα. Ανάμεσά τους, οι πιο ολοκληρωμένοι είναι -μετά τον Καέιρο-, ο Ρικάρντο Ρέις, ο Αλβάρο ντε Κάμπος, ο Αλεξάντερ Σέρτς, ο Μπερνάντο Σοάρες, ο Αντόνιο Μόρα και ασφαλώς ο ίδιος ο Φερνάντο Πεσσόα, ο οποίος αντιμετωπίζεται στα έργα των ετερονύμων ως ένα απλό πρόσωπ αυτής της φανταστικής κοινότητας που ο ίδιος δημιούργησε. Δεν πρόκειται για απλά ψευδώνυμα αλλά για «φανταστικές προσωπικότητες που ενσαρκώνουν το συγγραφέα έξω από τη δική του προσωπικότητα» όπως διατύπωνε ο ίδιος ο Πεσσόα, επισημαίνοντας: «Στο καθένα από αυτά έθεσα μια διαφορετική έννοια της ζωής, όλες όμως αντλούν την ουσία τους από το σπουδαίο μυστήριο της ύπαρξης».
Το παραπάνω βίντεο αποτελεί ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου με τίτλο: «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη»
Υπόθεση: Στις 21 Οκτωβρίου του 1929, το υπερωκεάνιο Saturnia ξεκινά από την Τεργέστη το ταξίδι του προς την Αμερική, μαζεύοντας μετανάστες από τα λιμάνια της Μεσογείου. Ένας νεαρός Έλληνας που επιβιβάζεται στην Πάτρα θα γίνει μάρτυρας μιας απρόσμενης συνάντησης: μια νύχτα, σ’ αυτό το πλοίο που κουβαλά τα όνειρα του Νέου Κόσμου, θα λάβει χώρα η εξίσου ονειρική αλλά και πραγματική συνάντηση δύο μεγάλων ποιητών του αιώνα που πέρασε: του Φερνάντο Πεσσόα και του Κωνσταντίνου Καβάφη.
Οι δύο ποιητές έζησαν σε τόπους διαφορετικούς για 45 χρόνια χωρίς όμως ο ένας να γνωρίσει την ύπαρξη και το έργο του άλλου. Άλλωστε όπως είναι γνωστό ο Καβάφης δε συνήθιζε να προχωρεί σε εκδόσεις των έργων του αλλά να τυπώνει μικρά φυλλάδια και να τα διανέμει σε ελάχιστα άτομα. Απ'το 1912 τυπώνει μεμονωμένα φύλλα, που τα συναπαρτίζει κάθε φορά μόνος του (μ'ένα μεταλλικό συνδετήρα) σε συλλογές. Πολλές φορές διορθώνει με το χέρι κάποιο στίχο ή ξανατυπώνει διορθωμένο το ποίημα και αντικαθιστά το παλαιότερο.Αντίστοιχα, πολύ μικρό μέρος του έργου του Πεσσόα είχε δει το φως της δημοσιότητας όσο αυτός ήταν εν ζωή.
Η εξωτερική εμφάνιση του Πεσσόα είχε πολλές ομοιότητες με εκείνη του Αλεξανδρινού: μέτριο ανάστημα, κοστούμι και γραβάτα, καπέλο και γυαλιά μυωπίας. Έπινε και κάπνιζε πολύ . Επιπλέον, η σεξουαλικότητά του θεωρείται από «λευκή» έως και με τάσεις ομοφυλοφιλίας. Βλέπει τη γυναίκα σαν κάτι άυλο, έξω απ'το χώρο των αισθήσεων και του σώματος.
Ένα ακόμη στοιχείο που συνδέει άρρηκτα τους δύο ποιητές είναι ο θάνατος, ο θάνατος της πολυμελούς οικογένειας τους. Χάνουν και οι δύο τον πατέρα τους σε πολύ μικρή ηλικία, ακολουθούν διαδοχικά τα εννιά αδέρφια του Καβάφη και τα επτά του Πεσσόα ενώ αποκορύφωμα θεωρείται ο θάνατος της λατρευτής και για τους δυο μητέρας.
Δε θα μπορούσε κανείς να μην αναφερθεί στην έννοια του κάλλους, στην αγάπη για την αλήθεια και τη μοναξιά, την απουσία του γέλιου, το ρόλο του πεπρωμένου καθώς και στο ενδιαφέρον τους για τον ελληνισμό της αρχαιότητας, θέματα και χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν κοινούς τόπους στην ποίησή τους. Ακόμη οι μάσκες και τα προσωπεία υπήρξαν κυρίαρχη τεχνική στις δημιουργίες τους. Ο Πεσσόα μάλιστα είχε δημιουργήσει 72 ετερώνυμους ή ημιετερώνυμους. Όλοι με το δικό τους ύφος, με τη δική τους βιογραφία, υπογράφουν ποιήματα, άρθρα, αποσπασματικά κείμενα. Ανάμεσά τους, οι πιο ολοκληρωμένοι είναι -μετά τον Καέιρο-, ο Ρικάρντο Ρέις, ο Αλβάρο ντε Κάμπος, ο Αλεξάντερ Σέρτς, ο Μπερνάντο Σοάρες, ο Αντόνιο Μόρα και ασφαλώς ο ίδιος ο Φερνάντο Πεσσόα, ο οποίος αντιμετωπίζεται στα έργα των ετερονύμων ως ένα απλό πρόσωπ αυτής της φανταστικής κοινότητας που ο ίδιος δημιούργησε. Δεν πρόκειται για απλά ψευδώνυμα αλλά για «φανταστικές προσωπικότητες που ενσαρκώνουν το συγγραφέα έξω από τη δική του προσωπικότητα» όπως διατύπωνε ο ίδιος ο Πεσσόα, επισημαίνοντας: «Στο καθένα από αυτά έθεσα μια διαφορετική έννοια της ζωής, όλες όμως αντλούν την ουσία τους από το σπουδαίο μυστήριο της ύπαρξης».
Δύο ποιητές που δε ήρθαν σε επαφή, βάδισαν όμως σε παράλληλους δρόμους στο έργο και στη ζωή τους. Δυο φωνές που δε συναντήθηκαν ποτέ, έχουν όμως αισθητές ομοιότητες που προκαλούν εντύπωση, θαυμασμό και απορία....
Τείχη
Τείχη
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
[Κ.Π.Καβάφης, 1897]
Επιστρέφοντας στη Λισαβόνα
Τίποτα δε με δένει στο τίποτα.
Πενήντα πράγματα θέλω την ίδια στιγμή
Επιθυμώ, με πόθο σάρκας πεινασμένης,
Κάτι που αγνοώ τι είναι...
Το οριστικό στο αόριστο...
Ανήσυχος κοιμάμαι και ζω σ’ ένα όνειρο ανήσυχο,
άνθρωπος που μισοκοιμάται βλέποντας όνειρα μισά.
Μου έκλεισαν όλες τις υποθετικές και αναγκαίες πόρτες
Κουρτίνες τράβηξαν σε όλες τις υποθετικές σκηνές
Που να δω θα μπορούσα στο δρόμο.
Στο στενό που βρέθηκα
Δεν υπήρχε ο αριθμός του σπιτιού που μου έδωσαν.
Ξύπνησα στην ίδια ζωή που αποκοιμήθηκα.
Οι στρατιές των ονείρων μου ξέχασαν την ήττα.
Τα όνειρα μου ένιωσαν ψεύτικα καθώς ονειρευόμουν.
Η ζωή η ίδια, που λίγο την επιθύμησα, με σκοτώνει,
Ακόμα και η ίδια η ζωή...
Καταλαβαίνω σε ασύνδετα διαστήματα
Γράφω στο διάλειμμα της κούρασης
Κι η πλήξη, στης πλήξης μου την παραλία με ξεβράζει.
Δεν ξέρω πιο πεπρωμένο ή ποιο μέλλον κυβερνά
Την ακυβέρνητη αγωνία μου.
Δεν ξέρω ποια νησιά του απίθανου Νότου με κρατούν ναυαγό
Ή ποια δάση φοινίκων λογοτεχνικά
Θα μου δώσουν τουλάχιστον ένα στίχο.
Όχι δεν ξέρω, ούτε αυτό ούτε τίποτα άλλο...
Και στο βάθος του πνεύματός μου ονειρεύομαι το όνειρο που είδα,
Στα τελευταία της ψυχής μου χαρακώματα,
Που αναίτια θυμάμαι
(Και το χθες είναι ομίχλη φυσική από ψεύτικα δάκρυα),
Στους δρόμους και στα μακρινά δάση
Όπου φαντάστηκα την ύπαρξη μου, τρέπονται σε φυγή,
Διαλυμένες, τελευταία υπολείμματα ψευδαισθήσεων.
Οι στρατιές των ονείρων μου, νικημένες,
Χωρίς να δουν το φως της μέρας,
Οι λεγεώνες της χίμαιρας, απ’ το Θεό αφανισμένες.
Πάλι σε ξαναβλέπω
Πόλη των παιδικών μου χρόνων, τρομαχτικά χαμένη...
Πόλη της λύπης, πόλη της χαράς, που πάντα ονειρεύομαι...
Εγώ; Είμαι εγώ αυτός που έζησα εδώ, κι εδώ γύρισα πάλι;
Και γύρισα, και ξαναγύρισα και πάλι ξαναγύρισα;
Ω, όλα τα Εγώ που ήτανε εδώ
Ήτανε μια σειρά λογαριασμών, με κλωστή μνήμης ραμμένη
Μια σειρά από όνειρα δικά μου ή κάποιου άλλου,
Έξω από μένα;
Πάλι σε ξαναβλέπω
Με την καρδιά πιο μακρινή και την ψυχή λιγότερο δικιά μου...
Πάλι σε ξαναβλέπω Λισαβόνα, Τάγε, όλους σας,
Ανώφελος περαστικός για σένα και για μένα,
Ξένος εδώ, όπως παντού
Τυχαίος στη ζωή και στην ψυχή το ίδιο,
Περιπλανώμενο φάντασμα σε σάλες αναμνήσεων,
Με το θόρυβο των ποντικιών, των σανιδιών που τρίζουν,
Στο καταραμένο κάστρο της ζωής που πρέπει να ζήσω...
Πάλι σε ξαναβλέπω,
Ίσκιε που περνάς ανάμεσα και λαμπυρίζει
Μια σπίθα από άγνωστο, νεκρικό φως
Και στη νύχτα προχωράς, όπως τ’ αυλάκι πλοίου που χάνεται
Στο νερό και κανείς πια δεν ακούει...
Πάλι σε ξαναβλέπω,
Όμως, αχ, τον εαυτό μου πια δε βλέπω!
Έσπασε ο μαγικός καθρέφτης που καθρεφτιζόμουν
Και σε κάθε μοιραίο θραύσμα του
Δε βλέπω παρά ένα θραύσμα από μένα
Ένα θραύσμα από σένα κι από μένα!...
[Φερνάντο Πεσσόα, 1926]
 |
| Φερνάντο Πεσσόα |
 |
| Κωνσταντίνος Καβάφης |
Το παραπάνω βίντεο αποτελεί ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου με τίτλο: «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη»
Υπόθεση: Στις 21 Οκτωβρίου του 1929, το υπερωκεάνιο Saturnia ξεκινά από την Τεργέστη το ταξίδι του προς την Αμερική, μαζεύοντας μετανάστες από τα λιμάνια της Μεσογείου. Ένας νεαρός Έλληνας που επιβιβάζεται στην Πάτρα θα γίνει μάρτυρας μιας απρόσμενης συνάντησης: μια νύχτα, σ’ αυτό το πλοίο που κουβαλά τα όνειρα του Νέου Κόσμου, θα λάβει χώρα η εξίσου ονειρική αλλά και πραγματική συνάντηση δύο μεγάλων ποιητών του αιώνα που πέρασε: του Φερνάντο Πεσσόα και του Κωνσταντίνου Καβάφη.
*Πρόκληση για τον θεατή είναι να ξεδιαλύνει τα όρια μεταξύ πλασματικού και πραγματικού. Το μόνο βέβαιο είναι πως θα πάρει μια μικρή γεύση απ'το μεγαλείο των έργων των δύο δημιουργών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου